دریافت

خدمت به بندگان خدا

    خیانت به خدا و پیامبر

    در روایتی آمده است کسی که از برآوردن حاجت برادر دینی خود دریغ ورزد به خدا و رسول خیانت کرده و اهل جهنم است. امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: هر مؤمنی که دست رد بر سینه برادر نیازمندش بزند با اینکه میتواند از پیش خود یا دیگران نیاز او را برآورد خداوند روز قیامت او را با روی سیاه و چشم کبود و دستهای به گردن بسته وامیدارد و سپس گفته میشود این است آن خیانتکاری که به خدا و پیامبرش خیانت کرده. آنگاه دستور داده میشود که وی را به دوزخ ببرند.(1)

    محروم شدن از رحمت خدا

    امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: «مَنْ کانَتْ لهُ دارٌ فَاحْتاجَ مؤمنٌ الی سُکْناها فَمنعَهُ إیاها قالَ اللهُ عزَّوجلَّ یا مَلائِکتی أبَخِلَ عَبْدی علی عبدی بِسُکنی الدّار الدُّنیا و عزَّتی و جلالی لا یسْکُنُ جَنانی أبداً.»(2) کسی که خانه ای دارد و مؤمنی به اقامت در آن نیازمند باشد با این حال او را از اقامت در آن خانه محروم کند خدای عزّوجلّ به فرشتگانش خطاب میکند: ای فرشتگان من! چرا این بنده از واگذاردن خانه اش به بنده دیگرم بخل ورزید؟ به عزّت و جلالم سوگند که او هرگز ساکن بهشت من نخواهد شد.

    این روایات و نمونه ‎های فراوانی از این قبیل، بیان کننده آن است که اگر کسی بتواند نیاز برادر ایمانی خود را برآورد و کوتاهی کند مورد غضب خداوند متعال قرار خواهد گرفت و ذلّت و خواری دنیا و آخرت را برای خویش آماده ساخته است؛ از این رو هر کس میتواند در خدمت برادران دینی خود باشد باید مضایقه نکند و اگر کسی به او روی آورد با روی باز از او استقبال نماید و آن را نعمتی از نعمتهای پروردگار بداند، زیرا از نعمتهای بزرگ خداوند حاجتها و تقاضاهای بندگان خدا است که به انسان اعطا میشود. و خوشا به حال آنانکه درب خانه خویش را به روی مردم باز گذارند و بدا به حال کسانی که به آستانه خود کسی را راه ندهند. امام صادق (علیه السّلام) میفرمایند: «إنَّ الرَّجل لَیَسْألُنی الْحاجةَ فَاُبادرُ بِقَضائِها مَخافةَ أنْ یَسْتَغْنی عَنْها فلا یَجِدُ لها موْقعاً إذا جائتْهُ.»(3) کسی که برای حاجتی نزد من میآید از ترس اینکه نکند حاجت او از طریق دیگری برآورده شود زودتر اقدام میکنم و نیاز وی را برمیآورم تا این توفیق نصیب من گردد.

    ثواب رفع حوایج مؤمنان

    حضرت امام جعفر صادق (علیه السّلام) فرمودند: «مَنْ قَضی لِأخیهِ الْمؤمن حاجةً قضَی اللهُ عزَّوجلَّ لهُ یوْمَ القِیامةِ مِأَةَ الْفِ حاجةٍ من ذلک، أوَّلها الْجنَّةُ و من ذلک أن یُدْخل قرابَتَهُ و مَعارفهُ و أخوانَهُ الْجنَّةَ بعْد أنْ لا یَکُونوا نُصّاباً.»(4) کسی که یکی از خواسته های برادر دینی خود را برآورد خداوند عالم در روز قیامت صدهزار خواسته او را بر میآورد که نخستین آنها بهشت است و از جمله این پاداشها آن است که خویشان و آشنایان و برادران دینی او را نیز وارد بهشت میکند و به شرط اینکه ناصبی نباشند. و نیز فرمودند:

«قَضاءُ حاجةِ الْمؤمنِ خیرٌ مِنْ عِتْقِ ألْفِ رَقبةٍ و خیْرٌ منْ حُمْلان ألفِ فرسٍ فی سبیلِ اللهِ.»(5) روا ساختن حاجت مؤمن از آزاد ساختن هزار بنده و بار کردن هزار اسب در راه خدا (فرستادن به جهاد) بهتر است. و در روایت دیگری فرمودند: «ما قَضی مسْلمٌ لِمُسلمٍ حاجةً إلّا ناداهُ اللهُ تبارکَ و تَعالی علیَّ ثَوابُک و لا أرْضی لکَ بِدُون الْجَنَّةِ.»(6) هر مسلمانی که حاجت مسلمان دیگر را برآورد خداوند متعال به او ندا میدهد که ثواب تو با من است و به کمتر از بهشت برای تو راضی نمیشوم. و در حدیثی که امیرمؤمنان علی (علیه السّلام) از رسول گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل کرده است میخوانیم: «مَن قَضی لِأَخیهِ الْمُؤمن حاجةً کانَ کمنْ عبدالله دَهْرَهُ.»(7) کسی که حاجت برادر دینی خود را برآورد مانند کسی است که همه عمر خدا را عبادت کرده باشد. و فرمودند: «مَنْ سعی فی حاجةِ أَخیهِ الْمؤمن فَکانَّما عبدالله تسْعَةَ الافِ سَنةٍ صائماً نَهارَهُ قائماً لیْلهُ.»(8) کسی که برای برآوردن حاجت برادر مؤمن خود کوشش کند مانند این است که نُه هزار سال خدا را عبادت کرده باشد که روزها را به روزه داری و شب را به شب زنده داری بگذراند.

همچنین امیرمؤمنان علی (علیه السّلام) به کمیل بن زیاد فرمودند: «یا کُمیل مُرْ أهلک أنْ یَروحُوا فی کَسْب الْمکارم، و یُدْلِجُوا فی حاجةِ مَنْ هوَ نَائِمٌ، فَوَالذَّی وَسِع سَمْعُهُ الْأصْواتَ‌ما من أحدٍ أوْدع قلْباً سُرورً الّا و خلقَ اللهُ لَهُ منْ ذلک السُّرور لطْفاً فإذا نزلت بِهِ نائِبةٌ جری إلیْها کَالْماءِ فی انْحِدارِهِ حتّی یطْرُدَها عنْهُ....»(9) ای کمیل! خاندان و خویشان خود را وادار کن که روزها در پی کسب فضایل و مکارم باشند و شبها در انجام حوایج مردمی که خوابند بکوشند. سوگند به کسی که تمام صداها را میشنود، هر کس سرور و خوشحالی در قلبی ایجاد کند خداوند به عوض آن برایش لطف و مهربانی میآفریند که هرگاه مصیبت و اندوهی به او برسد این لطف مانند آب به سوی آن سرازیر میشود تا آن مصیبت را از او دور کند،...

    خلاصه آنکه آنقدر درباره اهمیت کمک به برادران دینی و برآوردن حوایج آنان سفارش شده است که اگر کسی برای رفع حاجت برادر دینی خود گام بردارد ولی موفق نشود باز هم اجر زیادی نزد خدا دارد، تا آنجا که امام باقر (علیه السّلام) فرمودند: «أوْحی الله عزَّوجلَّ إلی موسی أنَّ مِنْ عبادی مَنْ یَتقرَّبُ إلیَّ بِالْحسنةِ فَأُحکمهُ فِی الْجنَّةِ فقال موسی یا ربِّ و ما تِلْکَ الْحسنةُ؟ قال یَمْشی مَعَ‌أخیهِ المؤمنِ فی قضاءِ حاجتِهِ قُضِیَتْ أوْلَمْ تُقْضَ!»(10) خدای عزَّوجلَّ به موسی (علیه السّلام) وحی فرمودند: همانا از جمله بندگانم کسی است که به وسیله حسنه و کار نیک به من تقرّب جوید و من او را در بهشت حاکم سازم (:بهشت را در اختیار او گذارم). موسی عرض کرد: پروردگارا! آن کار نیک چیست؟ فرمود: اینکه همراه برادر مؤمنش در راه برآوردن حاجت او گام بردارد، چه آنکه برآورده شود یا نشود.

    امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: «و ما من مؤمنٍ یَمْشی لِأخیهِ فی حاجةٍ إلّا کَتَبَ‌الله لَهُ بِکُلِّ خُطْوةٍ حسنةً و حَطَّ عنْهُ بها سیِّئَةً و رفع لهُ بها درجةً.»(11) هر مؤمنی که برای برآوردن حاجت برادر مؤمن خود گام بردارد خداوند متعال برای هر قدمی یک ثواب مینویسد و یک گناه از او کم میکند و یک درجه در بهشت به مقام او میافزاید. در روایتی از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: «مَنْ مشی فی حاجةِ أخیهِ الْمسلمِ کَتبَ الله لَهُ بِکَلِّ خُطْوةٍ سَبْعینَ حسنةً و کفَّر عنْهُ سَبْعینَ سَیِّئَةً.»(12) کسی که جهت برآوردن حاجت برادر مسلمان خود گام بردارد خداوند متعال برای هر قدمی هفتاد ثواب در نامه عمل او مینویسد و هفتاد گناه او را میبخشد.

    ـ دو تذکّر لازم :

1- عرض حاجت نزد برادران دینی دلیل بر امید و اعتماد و اتکای به آنها است. انسان باید در برابر این احساس عملاً به گونه ای برخورد کند که موجب تضعیف آن نشود بلکه آن را تأیید و تأکید نماید، همان گونه که امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: «کَفی بِالْمرءِ اعْتماداً علی أخیهِ أنْ یُنْزِلَ بهِ حاجتَهُ.»(13) در اثبات اعتماد به برادر دینی همین بس که شخص حاجتش را نزد او آورد.

2- در فرهنگ اسلامی از حوایج مردم تعبیر به نعمت و رحمت شده است. بنابراین، افرادی که در اثر تمکّن مالی یا موقعیت خاص اجتماعی در معرض هجوم امواج تقاضاها و حاجتها واقع میشوند باید بدانند که درهای رحمت الهی به روی آنان گشوده شده و هیچ کس از فراوانی نعمت خسته و ملول نمیشود. به این جهت حضرت امام حسین (علیه السّلام) فرمودند: «...از نعمتهای خدا این است که مردم حوایج خود را نزد شما میآورند، پس از نعمتهای خدا (که حاجت مردم است) ناراحت نشوید.»(14)

    همچنین امام هفتم (علیه السّلام) در ضمن روایتی فرمودند: «کسی که برادر مؤمنِ حاجتمندِ او نزد وی برود تا نیازش را برطرف سازد رحمتی است که خدا به سوی او فرستاده است...».(15)

    بنابراین، هر انسان مسلمانی باید از این نعمتها و رحمتهای پروردگار بخوبی استقبال کند و تا آنجا که توان دارد در برآوردن حاجت حاجتمندان بکوشد و در صورتی که قدرت نداشته باشد حدّاقل با بیانی امیدوار کننده جوابش را بدهد، که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) اینگونه بودند: «منْ سألهُ حاجةً لَم یَرُدهَّ إلّا بها أوْ بِمَیْسورٍ من الْقول.»(16) یعنی آن حضرت (صلّی الله علیه و آله و سلّم) هیچگاه صاحب حاجت را برنمیگرداند مگر با حاجت برآورده شده و در صورتی که توان برآوردن حاجت او را نداشت حدّاقل با سخنان امیدوارکننده پاسخ او را میدادند. به هر حال، اگر کسی نمیتواند نیاز نیازمندی را برآورد، باید به گونه ای با او سخن بگوید که دل شکسته و مأیوس نشود. قرآن مجید میفرماید:

«و إِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّکَ تَرْجُوها فَقُلْ لَهُمْ قَوْلاً مَیْسُوراً»(17) و هرگاه از آنها (مستمندان) روی برتابی و انتظار رحمت پروردگارت را داشته باشی (تا گشایشی در کارت پدید آید و به آنها کمک کنی) با گفتار نرم و آمیخته با لطف با آنها سخن بگو.

    رسول گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) پس از نزول این آیه هنگامی که کسی از ایشان چیزی طلب میکرد و حضرت چیزی نداشت که به او بدهد میفرمودند: «یرْزقنا اللهُ و أیّاکم مِنْ فضْلِهِ.»(18) امیدوارم خدا ما و تو را از فضلش روزی دهد.

    از این رو کسی که نمیتواند حاجت نیازمندی را برآورد باید با گفتن سخنانی امیدوار کننده از قبیل اینکه «امیدوارم خدا نیازت را برطرف کند، من نیز تا آنجا که در توان داشته باشم برای تو تلاش میکنم» او را دلداری دهد نه اینکه با پرخاشگری و تندی با او روبرو شود و او را ناامید برگرداند. چنین کسی در آخرت در امان خدا نخواهد بود، زیرا کسانی در امان خواهند بود که در دنیا پناهگاه صاحبان حاجت باشند و این همان است که حضرت امام جعفر صادق (علیه السّلام) فرمودند: «أنَّ لله عباداً من خلقِهِ فی ارضه یفْزع العبادُ إلیهم فی حوائج الدنیا و الاخرة اولئک هم المؤمنون حقاً امنون یوم القیامة.»(19)

    خدای متعال در روی زمین بندگانی دارد که مردم در انجام خواسته های دنیوی و اخروی خود به آنان پناه میبرند و آنها مؤمنان حقیقی بوده و روز قیامت در امان خدا هستند.

پی نوشت :

1-  اصول کافی، ج 2 / ص367؛ معراج السعاده، ص385؛ محاسن برقی، ج 1 / ص100.

2- اصول کافی، ج 2 / صفحه 367، حدیث 3.

3- بحارالانوار، چاپ بیروت، ج 71 / صفحات 286، 317.

4- اصول کافی، ج 2 / صفحه 193، حدیث 1 با اندکی تفاوت.

5- همان، حدیث 3؛ بحارالانوار، ج 71 / صفحه 324؛ اختصاص مفید، صفحه 26 با اندکی تفاوت.

6- قرب الاسناد، ص19؛ اصول کافی، چاپ اسلامیه، ج 2 / ص194، حدیث 7؛ بحارالانوار، چاپ بیروت، ج 71/ ص285.

7- بحارالانوار، چاپ بیروت، ج 71 / صفحه 302، حدیث 4.

8- همان، صفحه 315.

9- نهج البلاغه فیض الاسلام، حکمت 249.

10- الجواهر السنیه، صفحه 441، اصول کافی، ج 2 / صفحه 195، حدیث 12.

11- اختصاص مفید، صفحه 27.

12- مکاشفة القلوب غزالی، صفحه 131.

13- اصول کافی، ج 2 / صفحه 198، 131، حدیث 8.

14- بحارالانوار، چاپ بیروت، ج 71 / صفحه 318.

15- اصول کافی، ج 2 / صفحه 196، وسائل الشیعه، ج 11 / صفحه 578، حدیث 9.

16- المحجة البیضاء، ج 4 / صفحه 161.

17- اسراء / 28.

18- مجمع البیان، چاپ اسلامیه، ج 3 / صفحه 411.

19- تحف العقول، ص281، این حدیث مضمون در بحارالانوار (چاپ بیروت، ج 74 / ص157) نقل شده است.